دکتر محرابی

وَيْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ - آیه ۱ سوره مبارک همزه، قرآن الکریم

واى بر هر عيب جوى طعنه زن

ویل به معنای تاسف خوردن است و همچنین نام چاه، درب یا طبقه‌ای در جهنم نیز می‌باشد، همز در معنای عیب جویی و طعنه زدن زبانی و لمز نیز به معنای عیب جویی و طعنه زدن غیر زبانی ست.
همانطور که در آیه مذکور مشهود است خداوند عزوجل به مرتکبین به عیب جویی و غیبت وعده عذاب داده و بر این اساس، این دو فعل از گناهان کبیره محسوب می‌شوند. بر مبنای فقه تشیع فردی که مرتکب گناه کبیره شود فاسق است، یعنی آشکارا از اطاعت خداوند جل و علا سرپیچی کرده و طبق آیه ۹۶ سوره مبارک توبه: فَإِنَّ اللَّهَ لَا يَرْضَى عَنِ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ، یقیناً خدا از گروه فاسقان راضی نخواهد شد.

إِنَّمَا ٱلْمُؤْمِنُونَ ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّـهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ ءَايَـٰتُهُۥ زَادَتْهُمْ إِيمَـٰنًا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ. ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقْنَـٰهُمْ يُنفِقُونَ - آیات ۲ و ۳ سوره مبارک انفال، قرآن الکریم
مؤمنان (فقط) همان كسانى‏‌اند كه چون خدا ياد شود دلهايشان بترسد و چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد و بر پروردگار خود توكل مى‌كنند. همانان كه نماز را به پا مى‌دارند و از آنچه به ايشان روزى داده‏‌ايم انفاق مى‌كنند.

در دو آیه شریف فوق الذکر خداوند عزوجل پنج صفت مومنان را به صراحت بیان کرده است که ترتیب رعایت و ظهور این صفات در مومن به همان ترتیب چینش در آیات می‌باشد.

شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَایِٔکَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَایِٔمًا بِالْقِسْطِ ۚ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ - آیه ۱۸ سوره مبارک آل عمران، قرآن الکریم
خدا به یکتایی خود گواهی دهد که جز ذات اقدس او که نگهبان عدل و درستی است خدایی نیست، و فرشتگان و دانشمندان نیز به یکتایی او گواهی دهند؛ نیست خدایی جز او که (بر همه چیز) توانا و داناست.

خداوند جلّ و علا در ابتدای آیه مذکور شهادت و گواهی می‌دهد که جز او هیچ معبودی وجود ندارد و در پایان آیه نیز شهادت خود را تکرار می‌کند تا تاکیدی باشد بر شهادت بر وحدانیت خود.

عَلَّمَ الْقُرْآنَ – آیه ۲ سوره مبارک رحمان، قرآن الکریم
قرآن را آموخت

در آیه ابتدایی سوره مبارک فوق، خداوند می‌فرمایند "الرَّحْمَن" به معنای بخشنده، یعنی خداوند خود را با صفت بخشنده خطاب قرار می‌دهد و در این سوره و خصوصا آیات ابتدایی با رحمانیت با ما مواجه می‌شود. حال سوال پیش می‌آید که الله قرار است چه چیزی به ما عنایت کند که لازم دیده ما با اسم خاص الرَّحْمَن مواجه باشیم؟

إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ – آیه شریف ۱ سوره مبارک کوثر، قرآن الکریم
ما به تو کوثر عطا کردیم

"إِنَّا" به معنای ما تنها در ابتدای چهار سوره بکار گرفته شده و در سایر موارد خداوند عزوجل واژه "َأَنَا" به معنای من را بکار برده. ما در برابر من، نشان دهنده اهمیت مسئله‌ای ست که خداوند قصد اشاره به آن را دارد و به سبب این اهمیت از لفظ ما که نمایانگر عظمت خداوند است استفاده می‌کند.

لَا یُکَلِّفُ اللَّـهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا – آیه شریف ۲۸۶ سوره مبارک بقره، قرآن الحکیم
خداوند هیچ کس را، جز به اندازه توانایی‌اش، تکلیف نمی‌کند.

آیه شریف فوق یکی از مصادیق بارز عدل الهی‌ست لیکن تبعا در این باب، تعقل در باب دو مفهوم واجب می‌نماید.
اول، مفهوم وُسْع است به معنای تاب و توانایی که اشاره دارد به وسعت توان مخلوق.
دوم، مفهوم تَکْلیف به معنای مسیٔولیت و رسالت است که خود مشتمل است بر مکلِّف، مکلَّف و غرض تکلیف.

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ – آیه شریف ۲۰۷ سوره مبارک بقره، قرآن الحکیم
و از میان مردم کسى است که جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى‌فروشد و خدا نسبت به این بندگان مهربان است.

از آیه فوق چنین بر می‌آید که برای نیل به الله باید از خود گذشت، مقصود از خود نیز متعلقات دنیوی ست که انسان را سرگرم می‌کند. لیکن این گسستن از ابعاد دنیوی سخت نیز خواهد بود، چنانکه میرزا صایٔب تبریزی می‌سراید :
پرده شرم است مانع در میان ما و دوست
شمع را فانوس از پروانه می‌سازد جدا